نوآوری اجتماعی و مشارکت بیشتر مردم در امور خیر

در حال حاضر در عصری زندگی می‌کنیم که جامعه و مسائل اجتماعی با سرعت زیادی در حال تغییر هستند و توجه  فعالان این عرصه به این موضوع از اهمیت زیادی برخوردار است. نوآوری یکی از موارد مطرح شده برای مدیریت این تغییرات و یافتن راه‌حل‌های مناسب و جدید برای حل مشکلات است. مؤسسات خیریه به‌عنوان یکی از ارکان فعالیت‌های مدنی که می‌توانند نقش مهمی در ایجاد تغییرات اجتماعی داشته باشند محسوب می‌شوند و برای ایجاد این تغییرات نیاز است به سمت نوآوری اجتماعی حرکت کنند. باید توجه داشت که این فرآیند به همراهی و مشارکت مردم در امر خیر و کمک به خیریه‌ها برای رسیدن به این هدف نیاز دارد. در این مطلب در ابتدا به اهمیت نوآوری اجتماعی و مراحل آن و سپس به بررسی نقش مشارکت مردمی در نوآوری اجتماعی در مؤسسات خیریه پرداخته می‌شود.

تعریف و مفهوم نوآوری اجتماعی

نوآوری‌های اجتماعی در پاسخ به حل مسائل و نیازهای اجتماعی راه‌حل‌های جدیدی ارائه می‌کند که نسبت به راه‌حل‌های قبلی مؤثرتر، کارآمدتر و یا حتی عادلانه‌تر باشد. امروزه علاوه بر نوآوری‌های فناورانه،  نوآوری‌های اجتماعی نیز از اهمیت خاصی برخوردارند. نوآوری‌های اجتماعی ایده‌ها، نهادها یا شیوه‌های جدیدی همچون شیوه‌های جدید فعالیت برای کاهش فقر و تبعیض، یا خدمات و سازمان‌های جدید برای مراقبت از بیماران هستند که هدفشان حل مسائل اجتماعی است. نوآوری‌های اجتماعی بازیگران مختلفی اعم از دولتی، خصوصی، جامعه مدنی و یا ترکیبی از آن‌ها دارد و هرچند همه آن‌ها قادر به هدایت نوآوری‌های اجتماعی هستند امّا این نوآوری‌ها عمدتاً از جانب سازمان‌هایی انجام می‌شوند که اولویت آن‌ها اهداف اجتماعی است.

مدل و مراحل فرآیند نوآوری اجتماعی

برای این فرآیند مراحل و مدل‌های مختلفی وجود دارد که یکی از مشهورترین آن‌ها مدل مورای و همکاران است با فرآیندی شش‌مرحله‌ای که عبارت‌اند از:

1. الهام و تشخیص: در این مرحله ریشه‌های مسئله شناسایی می‌شوند.
2. ایده‌پردازی و طرح پیشنهادی: گزینه‌های مناسب برای حل مسئله در نظر گرفته می‌شوند.
3. طراحی نمونه اولیه: نمونه اولیه نوآوری اجتماعی طراحی می‌شود. روند پالایش و آزمایش ایده‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا تکرار آزمون و خطای ایده منتخب عملیاتی شده در سطح جامعه، علاوه بر اتلاف منابع، موجب افزایش بی‌اعتمادی نیز می‌شود.
4. استقرار: به معنای تبدیل ایده به عمل روزمره است. در این مرحله به‌منظور پایداری مالی شرکت اجتماعی و یا خیریه‌ای که نوآوری را به کار می‌برد جریان‌های درآمدی شناسایی می‌شوند و ظرفیت‌های مردمی یکی از جریان‌های درآمدی بسیار مهم سازمان‌های مردم‌نهاد است.
5. اجرا ایده در مقیاس وسیع
6. تغییر نظام‌مند: این مرحله هدف غایی نوآوری اجتماعی است، معمولاً تغییر نظام‌مند مستلزم تعامل عناصر بسیاری مانند نهضت‌های اجتماعی، مدل‌های کسب‌وکار، قوانین و مقررات، داده و زیر ساخت‌ها و روش‌های کاملاً جدید از اندیشه و عمل است.

در مسیر حل مسائل اجتماعی، نوآوری‌های اجتماعی تلاش می‌کنند تا از طریق به‌کارگیری و مشارکت دادن حداکثری مردم به میزان بیش‌تری به نیازهای اجتماعی پاسخ دهند. منظور از مشارکت مردمی در نوآوری اجتماعی مشارکت مردم در فرآیند توسعه و تداوم نوآوری‌های اجتماعی است.

عوامل موثر بر مشارکت مردمی در نوآوری اجتماعی

۱.آگاه‌سازی که شامل موارد زیر می‌شود:

• معرفی طرح و بیان نیازها

• چگونگی معرفی طرح و بیان نیاز

• ایجاد هم‌حسی نسبت به نیازمندان

• شناخت افراد نسبت به نقش، ضرورت و نتیجه حضورشان

• معرفی و تشخیص افراد بر اساس شباهت و علایق فرد

۲. تقویت هویت و انسجام اجتماعی:

• تاکید بر اشتراکات مردمی

۳. تسهیل و جذاب نمودن مشارکت داوطلبانه

 ۴. یادگیری و مهارت‌افزایی:

• قرار دادن افراد در معرض الگوهای جامعه پسند

• آموزش مهارت‌های انسانی، فنی و ادراکی به افراد

۵. بهبود تعامل و ارتباط کنشگران اصلی:

• بهبود تعامل و ارتباط نیازمندان و داوطلبان
• بهبود تعامل و ارتباط داوطلبان و مسئولان

نقش خیریه‌ها و جذب مشارکت بیشتر مردم

در حال حاضر با توجه به تغییرات گسترده‌ای که در سطح جامعه وجود دارد و در نتیجه گاهی باعث بروز و یا گسترش مشکلات در اقشار مختلف و به‌خصوص افراد نیازمند و قشر ضعیف می‌شود و از سوی دیگر با توجه به مأموریت مؤسسات خیریه در جهت کاهش فقر و آسیب‌های ناشی از آن، با بروز مشکلات اجتماعی جدید نقش خیریه‌ها در رفع این مشکلات پررنگ‌تر خواهد شد.

هر چند دولت‌ها سعی می‌کنند تا نیازهای اجتماعی افراد را برطرف سازند و برای رفع مشکلات اجتماعی تلاش کنند در بسیاری از موارد با شکست مواجه می‌شوند. با توجه به این موضوع نقش نهادهای مردمی و به‌خصوص مؤسسات خیریه برای کاهش مشکلات و ارائه راه‌حل‌های جدید پررنگ‌تر می‌شود. یکی از عوامل اصلی موفقیت خیریه‌ها در مسیر نوآوری اجتماعی جلب مشارکت هر چه بیشتر مردم است و افزایش مشارکت مردمی در نوآوری اجتماعی به حل مشکلات بیشتری کمک خواهد کرد.

برای شروع این فرآیند در ابتدا نیاز است مؤسسات خیریه به اهمیت موضوع نوآوری اجتماعی پی ببرند و در گام بعدی برای آن برنامه‌ریزی داشته باشند. یکی از عوامل اصلی حرکت به سمت نوآوری، اطلاع از مسائل روز در حوزه‌های مختلف است. هم چنین مؤسسات نیاز دارند با روش‌های گوناگون برای جلب بیشتر مشارکت افراد تلاش کنند، برای این کار می‌توانند از روش‌هایی مانند افزایش اعتماد مردم نسبت به فعالیت‌های خیرخواهانه خود، جذاب نمودن و تسهیل مشارکت، پرهیز از ایجاد هزینه‌های زیاد برای افراد مشارکت‌کننده، افزایش یادگیری و مهارت‌های اجتماعی، بهبود تعامل افراد با هم مانند تعامل افراد داوطلب با مؤسسه و هم چنین داوطلبان با نیازمندان و مؤسسه با نیازمندان استفاده کنند. هر چه تعداد افراد مشارکت‌کننده در طرح‌های نوآورانه بیشتر باشد راه‌حل‌ها می‌تواند به نتایج بهتری منجر شود البته توجه به این نکته ضروری است که ارائه راه‌حل به درک درست مسئله و داشتن تجربه و تخصص و اطلاعات و مهارت کافی در زمینه‌های اجتماعی نیاز دارد. برداشت گام‌های اشتباه و یا حرکت در مسیر نادرست می‌تواند هزینه‌های زیادی برای مؤسسه، افراد مشارکت‌کننده، نیازمندان و حتی جامعه در پی داشته باشد.

مؤسسه مهر هوشمند با برند آگاپه با درک اهمیت موضوع نوآوری اجتماعی در زمینه امر خیر و نیکوکاری و هم چنین با درنظرگرفتن تغییرات در رفتار اجتماعی افراد، سامانه‌ای را تعریف و اجرا کرده است که با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، ابزارها، روش‌ها و متدهای مدرن، تخصص‌گرایی و بهره‌مندی از پتانسیل سرمایه‌های اجتماعی و منابع انسانی داوطلب علاقه‌مند و باهدف تسهیل دسترسی مدد جویان به اطلاعات و رفع نیاز آنان، تقویت و توانمندسازی مؤسسات خیریه، تسهیل دسترسی حامیان به اطلاعات و بهینه‌سازی تصمیم‌گیری، توزیع عادلانه منابع مالی بین نیازمندان و تحقق عدالت اجتماعی، همکاری و هم‌افزایی مؤسسات، توسعه شفافیت و اعتمادسازی و تغییر رفتار عاملان عرصه اجتماعی شروع به فعالیت کرده است. با دقت در مدل نوآوری بیان شده در متن می‌بینیم که مهر هوشمند به بسیاری از این موارد توجه کرده است و در جهت اجرای آن‌ها گام بر می‌دارد.