توسط از هورمون‌های شادی بخشی که پس از هر کار خیر در ذهن انسان‌ها ترشح می‌شود تا شکل‌گیری ستون اولین خیریه‌ها مسیری چند هزار ساله در تاریخ طی شده است.
موسسه خیریه یک ماهیت حقوقی متشکل از افراد و فرایندها است که صرفا با اهداف بشر دوستانه و خیرخواهانه کار می‌کنند.
در این مقاله از مجله آگاپه با ما همراه باشید تا تاریخ مختصر موسسه‌های خیریه و سایر دلایل وجودی آنها را بررسی کنیم.
فلسفه اصلی در شکل‌گیری خیریه‌ها از تمایل انسان به کارهای خیر نشأت می‌گیرد. البته این تمایلات فطری گاهی به سمت خیر و گاهی نیز به سمت شر کشیده می‌شوند.
کمک به دیگران چه به صورت نقدی، چه به صورت معنوی، حس رضایت را در انسان‌ها افزایش می‌دهد.
حتی می‌توان گفت بعد از احسان و نیکی به نیازمندان، هورمون‌های شادی بخش در ذهن آزاد می‌شوند.
همچنین فلیسوفان معتقدند اقدام بشر دوستانه در خیریه‌ها مثل یک بازی برد-برد هم برای انجام دهنده و هم گیرنده مفید است.
از سوی دیگر انجام کار خیر که تاثیرگذار نباشد، صرفا یک کمک گذرا و کم اثر است.
در واقع نتیجه نهایی احسان و نیکی در جوامع، ایجاد تغییر است.
این تغییر در رفتارهای اقتصادی، نگرش‌های اجتماعی و دیدگاه‌های فرهنگی در ملل مختلف اتفاق می‌افتد.
مأموریت خیریه‌ها در تاریخ همیشه ثابت بوده است
خیریه‌ها با گروه‌های مختلفی از نیازمندان و مددجویان سر و کار دارند اما هدف نهایی همه آنها انجام اقدامات خیرخواهانه بدون در نظر گرفتن منفعت شخصی است.
بررسی بیانیه مأموریت خیریه‌ها چند نکته مشخص را درباره آنها نشان می‌دهد.
بیانیه مأموریت سندی است که با هدف اطلاع‌رسانی مختصر و مفید درباره تشکیل موسسه خیریه تدوین شده است. این سند مبنای شکل‌‌دهی به نام و برند خیریه نیز هست.
در این سند عصاره فعالیت یک موسسه خیریه آورده می‌شود و با استفاده از آن فرایندهای تصمیم‌گیری آسان‌تر می‌شود.
خیریه‌ها تلاش می‌کنند در مأموریت خود بر چرایی شکل‌گیری، جامعه هدف و چگونگی ارائه خدمات تمرکز کنند.
همچنین مأموریت خیریه‌ها بر اساس موضوع آنها نیز تعیین می‌شود.
عجیب‌تر از همه اینها هم موسسه خیریه‌ای است که در حوزه مبارزه با زامبی‌ها! به مردم کمک می‌کند. در واقع این موسسه خیریه آموزش‌های لازم در هنگام بحران‌ها و سوانح طبیعی را ارائه می‌دهد.
در حال حاضر موسسه‌های خیریه ایتام در کنار خیریه‌های مخصوص امور فرهنگی و هنری، توسعه‌ای، تحصیلی، محیط‌زیستی، درمانی و غذایی وجود در سطح جامعه در حال فعالیت هستند.
چشم‌انداز خیریه‌ها در حال تغییر است
آینده کارهای خیریه نیز مثل سایر حوزه‌ها از ظهور فناوری‌های جدید تاثیر می‌پذیرد.
بر همین اساس می‌توان گفت احسان و نیکی در آینده‌ای نه چندان دور به سمت ارزش‌های زیر متمایل می‌شود:
• شفافیت بیشتر
• عدم تمرکز و فردگرایی
• سهولت و سرعت
با رواج بیشتر هوش مصنوعی، بلاک چین، علم داده و گجت‌های پوشیدنی و خودروهای خودران نمی‌توانیم از حامیان انتظار داشته باشیم که کارهای خیرخواهانه را مثل گذشته انجام دهند.
یکی از ویژگی‌های اصلی تمام این فناوری‌ها افزایش شفافیت در بخش‌های مختلف زندگی است.
بنابراین طبیعی است که کمک به خیریه‌ها در آینده شفاف‌تر خواهد بود تا معضلی به نام پولشویی پیش نیاید.
عدم تمرکز و فردگرایی نیز به معنی کاهش کمک‌های سازمانی و افزایش کمک‌های فردی است. احسان و نیکی با ارزهای دیجیتال (رمز ارزها) ابزار ایده‌آل خیلی‌ها برای کمک به خیریه‌ها خواهد بود. در نهایت موسسه‌های خیریه سهولت و سرعت بیشتری را هم در امور خودشان و هم در دریافت کمک‌های مالی تجربه خواهند کرد.
خیریه‌ها در ایران: از اهورامزدا تا همین امروز!
تاریخ خیریه‌ها و نیکوکاری در ایران را می‌توان تا دوران پیش از اسلام دنبال کرد.
به طور کلی ایرانیان این دوران به بخشش مادی برای آبادی ایران و کمک به نیازمندان برای گسترش عدالت در جامعه اعتقاد داشتند.
بعدتر در دوران اسلامی، ایرانی‌ها اولین کسانی بودند که خیریه‌ها را در دستگاه‌های حاکمیتی ایجاد کردند. سپس در ادامه این حرکت‌ها مفهوم وقف جایگاه مهم‌تری پیدا کرد.
در دوران شکوفایی صفویه موقوفه‌های بزرگی ایجاد شد که البته حاکمان قاجار با بی‌کفایتی بخش زیادی از آنها را به باد دادند.
در دوران پهلوی‌ها، امور خیریه و نیکوکاری ساز و کار منظمی پیدا کرد و حتی انجمن‌های اختصاصی با اهداف بشر دوستانه شکل گرفتند.
اکنون موسسه های خیریه در ایران ضمن بهره‌مندی از این تجربه‌های دست‌کم هزار ساله با مسائلی همچون مالیات، جذب حمایت، خصوصی‌سازی و بازاریابی روبه‌رو هستند.
در حال حاضر رتبه‌بندی دقیقی از میزان اعتبار خیریه‌ها در ایران وجود ندارد. اگرچه پلتفرم آگاپه تلاش می‌کند به زودی سیستمی برای رتبه‌بندی خیریه‌ها ارائه دهد.
با این حال نمی‌توان از اقدامات موثر موسسه‌های خیریه در ایران چشم پوشی کرد.
یکی از خیریه‌های خوشنام در ایران موسسه محک است که البته می‌توان از آن به عنوان یک سازمان مردم نهاد نیز یاد کرد.
مأموریت اصلی این موسسه درمان سرطان در کودکان بی سرپرست و یا بد سرپرست و همچنین افزایش آگاهی درباره سرطان است.
از دیگر موسسه‌های خیریه موفق در ایران می‌توان به موسسه بهنام دهش پور، خیریه زنجیره امید، انجمن ام اس ایران و موسسه دارالاکرام اشاره کرد.
تاریخ خیریه‌ها در جهان
آمارها نشان می‌دهد در چند سال گذشته بیش از ۹۵ درصد از خانوارهای آمریکایی به خیریه‌ها کمک کرده‌اند.
این موفقیت البته یک شبه به دست نیامده است. باستان‌شناسان نمونه‌هایی کشف کرده‌اند که نشان دهنده کمک به موسسه‌های خیریه از ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد است!
عبریان باستان سیستم مالیات اجباری تحت عنوان یک‌دهم (Tithe) داشتند که عواید آن در اختیار نیازمندان قرار می‌گرفت.
بعدتر آکادمی افلاطون تاسیس شد که خودش به نوعی موسسه خیریه بود و افراد در آنجا داوطلبانه کار می‌کردند.
بعد از قرون وسطا و دوران نوزایی در اوایل قرن ۱۷ میلادی، قانون اقدامات خیرخواهانه در پارلمان آمریکا تصویب شد. سایر کشورها نیز با تصویب قوانین کم و بیش مشابه نگرش جدی‌تری نسبت به خیریه‌ها اتخاذ کردند.
در حال حاضر یکی از معروفترین خیریه‌ها در جهان سازمان یا گروه پزشکان بدون مرز است.
این گروه در دهه ۹۰ میلادی در آمریکا تأسیس شده و پزشکان داوطلب در این موسسه خیریه ضمن تعهد به حفظ سلامتی صدها هزار نفر در ۶۰ کشور جهان، در زمینه آگاهی‌رسانی و آموزش درمانی نیز فعالیت می‌کنند.
صلیب سرخ آمریکا، موسسه حفاظت از محیط زیست (The nature Conservancy) در کنار یونیسف از سایر موسسه‌های خیریه معروف در جهان هستند.
خیریه‌ها به چه گروه‌هایی تقسیم می‌شوند؟
به همان نسبت که روش‌های مختلفی برای احسان و نیکوکاری وجود دارد، می‌توانید انواع مختلفی از خیریه‌ها را پیدا کنید.
اگر شما حامی یا خیر باشید؛ شناخت انواع خیریه‌ها دست شما را برای حمایت باز می‌کند و افق دید شما را درباره امور خیرخواهانه گسترش می‌دهد.
یکی از دسته‌بندی‌های رایج در مورد خیریه‌ها آنها را به موارد زیر تقسیم کرده است:
• حمایت و حفاظت از حیوانات
• ترویج هنر و فرهنگ
• توسعه و رشد
• آموزشی و تحصیلی
• حفاظت از محیط زیست
• بهداشتی و درمانی
• خدمات اجتماعی به گروه‌های آسیب‌پذیر
• فعال در حوزه‌های بین‌المللی
جالب است بدانید که هر کدام از این دسته‌های کلی، خودشان به بخش‌های کوچکتر تقسیم می‌شوند.
مثلا «خدمات اجتماعی به گروه‌های آسیب‌پذیر» شامل خدمات به بی‌خانمانان، توزیع غذا، معرفی گرم‌خانه‌ها و سایر موارد مرتبط است.
یا خیریه‌های هنری و فرهنگی بیشتر بر روی موضوعاتی مثل کتاب، فیلم و به طور کلی رسانه‌های آنلاین و آفلاین تمرکز دارند.
علاوه بر این دسته‌بندی رایج، می‌توان به انواع کمتر شناخته شده خیریه‌ها هم اشاره کرد.
مثلا موسسه خیریه برای حمایت از خوکچه‌های هندی، انجمن‌های حمایت از افراد خیلی قد بلند یا خیلی قد کوتاه، آموزش رایگان تبدیل زباله به مواد قابل استفاده مجدد در این گروه جای می‌گیرند.
عجیب‌تر از همه اینها هم موسسه خیریه‌ای است که در حوزه مبارزه با زامبی‌ها! به مردم کمک می‌کند. در واقع این موسسه خیریه آموزش‌های لازم در هنگام بحران‌ها و سوانح طبیعی را ارائه می‌دهد.
جمع‌بندی
از هورمون‌های شادی بخشی که پس از هر کار خیر در ذهن انسان‌ها ترشح می‌شود تا شکل‌گیری ستون اولین خیریه‌های حاکمیتی با دریافت مالیات به نفع نیازمندان و تا امروز که موسسه‌های خیریه در نقطه نقطه جهان سر برآورده‌اند مسیری چند هزار ساله طی شده است.
همه خیریه‌ها با هدف اجرای اقدامات انسان دوستانه شکل گرفته‌اند و انتظار می‌رود در آینده به سمت مفاهیمی همچون شفافیت مالی بیشتر، عدم تمرکز و فردگرایی و سرعت و سهولت روی بیاورند.
پرسش‌های شما درباره تاریخ خیریه‌ها در ایران و جهان
آریایی‌ها پیش از اسلام به بخشش و اهدای نذورات توجه داشتند. در سخنی منسوب به اهورامزدا آمده است: «او از کسی خشنود است که از بینوایان مراقبت کند.»
یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد، عبریان در ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد با اجرای سیستم یک‌دهم (دریافت یک‌دهم از درآمد اشخاص به عنوان مالیات) آن را صرف کمک‌های خیریه می‌کرده‌اند.
خیریه‌ها در بخش‌های گوناگونی مثل حمایت از حیوانات، ترویج فرهنگ و هنر، توسعه و رشد، آموزشی و تحصیلی، زیست‌محیطی، بهداشتی و درمانی، خدمات اجتماعی به گروه‌های آسیب‌پذیر و در مسائل بین‌المللی فعالیت می‌کنند.
نظرات