توسط 
امور خیر و نیکوکاری مانند هر پدیده دیگر اجتماعی ممکن است درگیر برخی مشکلات و حتی سوء‌استفاده‌ها شود که یکی از آنها امکان رخ دادن فساد از طریق مؤسسات خیریه است. معمولا فعالان امور خیر وجود فساد سازمان یافته در این حوزه را رد می‌کنند و حتی وجود برخی سوء‌استفاده‌ها را نیز ناشی از عملکرد نامناسب سازمان‌های حاکمیتی این حیطه می‌دانند. در مقابل، برخی دیگر از افراد، معمولا خیریه‌ها و کنشگران این وادی را متهم به سهل‌انگاری و بی‌توجهی به شفافیت در امور مالی می‌کنند.
نظام حقوقی خیریه‌ها
موضوعات مربوط به خیریه‌ها را معمولا بر اساس قانون تجارت و شرکت‌ها بررسی می‌کنیم. قانون تجارت در ایران کاملا براساس قانون تجارت فرانسه نوشته شده است
از آنجا که در قانون تجارت کشور فرانسه نیز همه چیز تحت عنوان شرکت تعریف شده است؛ بنابراین در ایران نیز خیریه‌ها در قانون تجارت به عنوان شرکت در نظر گرفته شده‌اند.
یعنی خیریه‌ها در کشور ما تمام ویژگی‌های شرکت را دارا هستند. فقط در اساسنامه آنها تأکید می‌شود که هدفشان امور نیکوکاری است و در این راستا باید کار انجام دهند. وی اعتقاد دارد که مشکل فساد در خیریه در ایران دو مدل کلی دارد:
۱.اولین مدل فساد
مدل اول همان خیریه های غیرثبتی هستند.یعنی خیریه‌هایی هستند که تمام کارهای خیریه‌های ثبتی را انجام می‌دهند. اما چون جایی ثبت نشده‌اند، هیچگونه شفافیت مالی ندارند.
بنابراین ممکن است هرگونه فسادی در این خیریه‌ها رخ بدهد. معمولا این گونه خیریه‌ها علاوه بر اینکه مجوز ندارند، در قالب شرکت نیز ثبت نشده‌اند.
برای تأسیس خیریه صرفا داشتن مجوز کافی نیست و باید به عنوان شرکت نیز ثبت شوند. چراکه خیریه‌ها تنها به کمک‌های مردمی متکی نیستند، بلکه در بسیاری مواقع خیریه‌هایی وجود دارند که خودشان درآمدزایی می‌کنند یا ممکن است منابع مالی یک سری فروشگاه‌ها در خیریه صرف شود.
مثال بارز این مدل از خیریه‌های غیرثبتی معمولا خیریه‌های شکل گرفته در محلات، مجالس خانوادگی و انجمن‌ها هستند. به بیان دیگر، برخی افراد تشکیلاتی را به نام انجمن ثبت می‌کنند؛ اما در عین حال اقدام به جمع‌آوری کمک می‌کنند.
۲. دومین مدل فساد
دومین مدل از خیریه‌های مشکل آفرین، آن دسته از خیریه‌ها هستند که تحت عنوان و زیرمجموعه مؤسسات مالی ثبت می‌شوند.
به عنوان مثال، ممکن است فردی صندوق خیریه داشته باشد که فعالیت‌های قرض الحسنه انجام بدهد. ابتدای کار ممکن است هیچگونه مشکلی نداشته باشد؛ اما به مرور با بزرگتر شدن ممکن است برخی طمع‌های مالی حول آنها شکل بگیرد.
به عبارتی، ممکن است برای افرادی که در آنجا کار می‌کنند، راه فساد باز می‌شود. این گونه صندوق‌ها معمولا نه تحت نظر بانک مرکزی هستند و نه از جای دیگری نظارت می‌شوند. بعضا مشاهده می‌شود که منشأ تأسیس این گونه صندوق‌ها گردهمایی خیریه خانوادگی یا مسجد است، اما بعد از مدتی می‌بینیم، چند شعبه مختلف در سراسر کشور دارد.
بنابراین هدف اکثر این گونه صندوق‌ها در ابتدا کار خیر است؛ اما در ادامه مشکل‌دار می‌شوند. نمونه بارز این موضوع موسسه ثامن است. علاوه بر این دو مدل، باید گفت که هر کجا بازار سرمایه شکل بگیرد یا نوعی از سرمایه‌داری وجود داشته باشد، علاقه فراوانی به امور خیریه نیز پیدا می‌شود که دو دلیل عمده دارد:
اولین دلیل این است که معمولا برخی از سرمایه‌داران برای تسکین گذاشتن بر وجدان خود به کار خیریه علاقه‌مند می‌شوند.
به عنوان مثال،هالیوود که خود به نوعی فقر تولید می‌کند، بزرگترین مؤسسات خیریه را نیز دارد. این مدل در ایران نیز تسری پیدا کرده است.
برخی از مؤسساتی که خودشان با انجام برخی اقدامات تولید فقر کرده‌اند، در عین حال علاقه خاصی نیز به کارهای خیریه مانند مدرسه‌سازی و کمک به کودکان بی‌سرپرست دارند.
معمولا با اهداف مختلفی مانند فریب افکار عمومی، پولشویی و حتی آلوده کردن دیگران دست به کار خیریه می‌زنند. گاهی اوقات مشاهده می‌شود که تحت عنوان نام خیریه به بازیگران و چهره‌های مشهور پول داده می‌شود که بعدها اگر آن موسسه به مشکل برخورد، همان افراد به کمک موسسه بیایند.
و برخی از خیریه‌ها را نیز داریم که اساسا از همان ابتدا برای کار خیر شکل نگرفته‌اند.
دلایل اصلی ایجاد فساد در موسسات خیریه
می‌توانیم مشکل فساد در خیریه‌ها را به دو دلیل نبود ساماندهی قانونی و شفاف نبودن مرتبط بدانیم. چرا که اگر همین قانون تجارت نیز اجرا شود، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد. در زمینه شفافیت، در برخی کشورها مانند آمریکا مؤسسات خیریه، منابع ورودی و خروجی خود را به صورت واضح و با ذکر جزئیات در وب سایت خود ذکر کرده‌اند.
ممکن است برخی خیریه‌ها با مشکل مالیات مواجه شوند. مواردی مشاهده شده است که موسسه فعالیت خیریه انجام می‌دهد؛ اما باید مالیات بپردازد.
در صورتی که خیریه‌ها باید از مالیات معاف باشند. مشکل دومی که به وجود می‌آید آن است که ما قانون تجارت را از کشور فرانسه گرفته‌ایم و این کشور حتی در حال حاضر نیز به شدت درگیر بروکراسی است.
بنابراین این مشکل باعث می‌شود که تا حدی زیادی از وقت مؤسسات خیریه برای انجام کارهای اداری گرفته شود. البته با وجود این مشکلات، در قانون تجارت دست مؤسسات خیریه در اساسنامه‌ها باز گذاشته شده است. یعنی در اساسنامه می‌توانند برخی از آن قوانین دست و پاگیر را باز کنند.
مسئله فساد در خیریه‌ها نیز مانند تمام بحث‌هایی که در علوم انسانی و اجتماعی وجود دارد به دو مقوله تقسیم می‌شود که یکی خود مقوله فساد در خیریه‌هاست و دیگری احساس فساد.
به بیان دیگر، ممکن است در جایی فساد رخ ندهد؛ اما احساس فساد وجود داشته باشد. برعکس، ممکن است در جایی نیز فساد رخ بدهد؛ اما وجود فساد احساس نشود.
اما اگر به شفافیت مالی بیش از این توجه نشود، احساس فساد مالی در خیریه‌ها رخ خواهد داد. به سبب آنکه، قطعا مورد طمع برخی گروه‌ها و افراد هستند. وقتی چنین احساسی در جامعه ایجاد شود، ممکن است با کمک نکردن مردم مواجه شویم.
آگاپه بررسی موسسات خیریه می‌پردازد
امروزه خیریه‌ها با فعالیت‌های غیردولتی و غیرانتفاعی و داوطلبانه در جهت رفاه و خدمات عمومی به انجام فعالیت می‌پردازند و هدفشان کاهش دردها و افزایش منافع فقرا و محیط‌زیست و تأمین خدمات اجتماعی است. خیریه‌ها در ایران به دلیل نوپایی خود دچار مسائل و مشکلاتی هستند، اگرچه در نگاه اول، همواره بحث‌هایی چون « کمبود اعتبار و مسائل و مشکلات مالی » به‌عنوان نقطه سنگینی موانع موجود درراه فعالیت این سازمان‌ها خودنمایی کرده است اما به نظر می‌رسد مهمترین مسائل پیش روی آنها مربوط به مشکلات درون خود سازمان‌ها است.
مشکلاتی که با توجه به ساختار سازمان‌ها طبیعی می‌نماید ولی می‌توان با به‌کارگیری راهبردهای مناسب و اثرگذار برای غلبه بر آنان، موجبات کارایی هر چه بیشتر سازمان مردم نهاد را فراهم نمود و آسیب‌ها را شناسایی و آنها را مرتفع کرد تا زمینه‌های رشد و شکوفایی این سازمان‌های مردم‌نهاد را نظاره‌گر باشیم.
آگاپه چگونه به خیریه‌ها امتیاز می‌دهد؟
آگاپه با استفاده از روش کدگذاری داده محور خیریه‌ها را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌دهد. عملکرد سازمان‌های دولتی را در سه سطح عاملیتی، فرایندی و ساختاری می‌توان موردبررسی قرارداد. در سطح عاملیتی نوع فعالیت سازمان‌های خیریه مورد مؤسسات موردبررسی دارای مدیران و کارکنان توانمند و دارای ازخودگذشتگی و ایثار می‌باشند.
در سطح فرایندی با مباحثی همچون کیفیت مالی، کیفیت اطلاع‌رسانی و عوامل مربوط به مردم روبه‌رو هستیم. کیفیت مالی مؤسسات خیریه موردبررسی نامطلوب، کیفیت اطلاع‌رسانی ضعیف و استقبال مردم خوب و اعتماد مردم به این مؤسسات کم هست. شاید در کنار هم قرار گرفتن استقبال زیاد مردم از مؤسسات خیریه و اعتماد کم مردم به مؤسسات خیریه نشان‌گر عدم توافق در خیرین برای کمک به مؤسسات خیریه هست.
در سطح ساختاری نیز با ارتباط مؤسسات خیریه با سایر نهاد و سازمان‌های دولتی و تأثیر این مؤسسات بر سیاست‌ها و برنامه‌های دولت روبه‌رو هستیم. همان‌طور که داده‌های مستخرج از مصاحبه‌ها نشان می‌دهد ارتباط مؤسسات خیریه با سازمان‌های دولتی ضعیف و نامناسب است.
با کنار هم قرار دادن این جزئیات آگاپه به خیریه‌ها نمره می‌دهد و بر این اساس خیریه‌ها از هم جدا می‌کند. آگاپه مهمترین هدف خود را شفاف سازی این فضا می‌داند. با کنار هم قرار دادن موسسات در نهایت این خود شما هستید که انتخاب می‌کنید به کدام موسسه کمک کنید.
نظرات