توسط ما در چند سال گذشته چقدر فقیر شدیم؟ دادههای آماری از جمله شاخص فلاکت و ضریب جینی آینده خطرناکی از فقر در ایران پیشبینی میکنند.
فقر در ایران از زوایای مختلفی بررسی شده است.
اما چون فقر یک پدیده چند بعدی است احتمالا از مقولههای مختلفی اثر میپذیرد و یا بر آنها اثر میگذارد.
برای نمونه امید به زندگی و میزان باسوادی مشخصا با فقر در ایران ارتباط دارند.
شروع و ادامه تحصیل نیاز به هزینه دارد و فقر میتواند مانع آن شود.
افزایش امید به زندگی و طول عمر وابسته به دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی است و این هم خودش هزینه دارد.
در این مقاله اختصاصی از معیارهای آماری مختلف برای نمایش وضعیت فقر در ایران استفاده کردیم.
آنچه در این مقاله بررسی شده عبارتند از شاخص فلاکت، ضریب جینی، نرخ باسوادی جمعیت ۶ سال به بالا، نرخ امید به زندگی، تعداد افراد تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی، نرخ رشد اقتصادی، نرخ تورم خانوارهای کشور، نرخ بیکاری جمعیت بالای ۱۰ سال، متوسط هزینه خوراکی و دخانی و غیرخوراکی سالانه یک خانوار شهری.
دادهها از مرکز آمار ایران جمعآوری شده و مقیاس بررسی سالانه است.
در ادامه با مجله آگاپه همراه باشید.
شاخص فلاکت
شاخص فلاکت یک سنجه اقتصادی است که از مجموع نرخ بیکاری به علاوه نرخ تورم به دست میآید.
در خیلی از مناظرههای انتخاباتی کشورها به این شاخص اشاره میشود.
برخی از جامعهشناسان معقتدند ارتباط مستقیمی میان این شاخص و رشد نرخ جرم و جنایت در یک جامعه وجود دارد.
شاخص فلاکت ایران در سال ۱۳۹۸، ۵۳ درصد بوده است.
این رقم نسبت به سال ۱۳۹۶ روند افزایشی داشته است.
بنابراین میتوان اظهار کرد میزان فقر از سال ۱۳۹۶ به بعد متأسفانه به شدت رشد کرده است.
ضریب جینی
در علم آمار وقتی میخواهند پراکندگی آماری از لحاظ توزیع ثروت را نشان دهند از ضریب یا شاخص جینی استفاده میکنند.
این ضریب همواره عددی بین ۰ تا ۱ است.
صفر به معنی عدالت کامل در توزیع ثروت و عدم وجود اختلاف طبقاتی است.
در حالیکه عدد ۱ برعکس این موضوع را نشان میدهد.
در سالهای اخیر بسیاری از سیاستمداران درباره فقر در ایران از این ضریب برای نمایش وضعیت استفاده کردهاند.
ضریب جینی ایران در هفت ساله گذشته نرخ صعودی داشته است.
کاهش یک صدم درصدی این ضریب در فاصله سالهای ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ هم نمیتواند چندان بر روی وضعیت فقر در ایران اثر بگذارد.
در سال ۱۳۹۹، مقدار این شاخص ۰.۸ بوده که نشان دهنده اختلاف شدید طبقاتی و نظام ناعادلانه توزیع ثروت در کشور است.
نرخ باسوادی جمعیت ۶ سال به بالا
نرخ باسوادی یکی از سنجههای آماری نسبتا قدیمی است.
کشورها بعد از جنگ جهانی دوم توجه بیشتری به سوادآموزی داشتند.
متخصصان معتقدند کاهش بی سوادی میتواند تا حدودی از فقر اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی بکاهد.
در ایران با اجرای طرحهایی موسوم به سپاه دانش و بعدتر نهضت سوادآموزی، نرخ باسوادی به میزان زیادی افزایش پیدا کرده است.
با این حال بررسی آمار باسوادی به تفکیک استانها نشان میدهد که میزان باسوادان در همه استانها برابر نیستند.
در استانهایی با نرخ باسوادی کمتر، میزان فقر نیز در یک دهه گذشته بیشتر شده است.
در نمودار بالا، در سال ۱۳۹۵ تعداد جمعیت با سواد ۹۱ درصد برآورد شده است.
نرخ امید به زندگی
نرخ امید به زندگی یکی از مهمترین سنجههای آماری در بررسی وضعیت فقر در ایران و سایر کشورهای جهان است.
افزایش نرخ امید به زندگی ارتباط مستقیمی با کیفیت زندگی جسمی و روانی دارد.
ارتقای کیفیت زندگی هم برای جوامع فقیر مشکلتر است.
بنابراین بین نرخ امید به زندگی در کشورهای مختلف تفاوت زیادی به چشم میخورد.
نرخ امید به زندگی در سال ۱۳۹۸، ۷۷ سال بوده است.
این نرخ در فاصله سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ تنها سه سال افزایش پیدا کرده است.
انتظار میرود شیوع بیماری کووید-۱۹ و تأخیر در واکسیناسیون عمومی در کشور این نرخ را در دو سال گذشته افزایش داده باشد.
تعداد افراد تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی
سازمان تأمین اجتماعی با هدف حمایت از نیروی کار و پرداخت مستمری به بازنشستگان تأسیس شده است.
تعداد افراد تحت پوشش این سازمان به نوعی نشان دهنده نیروی کار در کشور هم است.
در واقع خیلی از این افراد در پرداخت هزینههای درمانی مشکل دارند.
این خودش نشان دهنده یکی دیگر از ابعاد فقر در ایران است.
بر اساس نمودار بالا که از مرکز آمار ایران استخراج شده، تعداد بیمه شدگان از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ افزایش یافته است.
این تعداد در سال ۱۳۹۲، ۳۴ میلیون نفر بوده که در سال ۱۳۹۸ به ۳۷ میلیون نفر رسیده است.
اگر سازمان تأمین اجتماعی دچار ورشکستی شود، میلیونها نفر از آن تأثیر میپذیرند و این موضوع قطعا فقر در ایران را افزایش میدهد.
نرخ رشد اقتصادی
نرخ رشد اقتصادی که نشان دهنده پیشرفت اقتصادی کشورها هم هست میتواند منفی یا مثبت باشد.
این نرخ در واقع به معنی افزایش ارزش کالاها و خدمات با تورم در طول یک بازه زمانی است.
شاخص فلاکت ایران در سال ۱۳۹۸، ۵۳ درصد بوده است.این رقم نسبت به سال ۱۳۹۶ روند افزایشی داشته است. بنابراین میتوان اظهار کرد میزان فقر از سال ۱۳۹۶ به بعد متأسفانه به شدت رشد کرده است.
علاوه بر این سرمایههای انسانی، تصمیمات نهادهای سیاسی، کارآفرینی و تولید محصولات جدید و ایجاد تغییرات ساختاری بر روی این نرخ اثر میگذارند.
نرخ رشد اقتصادی ایران در حالی که در سال ۱۳۹۶ مثبت بوده در سال ۱۳۹۸ منفی شده است.
این در حالی است که پتانسیل رشد اقتصادی در کشور وجود دارد.
به هر حال هر چه این نرخ منفی تر شود، وضعیت فقر در ایران میتواند بدتر شود.
نرخ تورم خانوارهای کشور و میزان فقر در ایران
یکی دیگر از شاخصهای اندازه گیری فقر در ایران میزان تورم است.
از دیدگاه آکادمیک، تورم افزایش سطح عمومی تولید پول، درآمدهای پولی یا قیمتها است.
در نگاه عمومی، روند فزاینده و نامنظم افزایش قیمت کالاها و خدمات مختلف همان تورم است.
اقتصاددانان بر این باورند که تورم به افراد دارای درآمد ثابت ضربه میزند و قدرت خرید آنها را کاهش میدهد.
این در حالی است که افراد با درآمدهای پولی متغیر از آن سود میبرند.
بر اساس نمودار بالا نرخ تورم خانوارهای ایرانی در سال ۱۳۹۸، ۳۴.۸ بوده است.
این نرخ از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۶ سیر نزولی را طی کرده است که دلیل احتمالی آن میتواند توافق برجام باشد.
اما در سال ۱۳۹۸ به شکل فزایندهای شتاب گرفته است.
همین موضوع بر روی میزان فقر در ایران هم اثر داشته و خط فقر را جابجا کرده است.
نرخ بیکاری جمعیت بالای ۱۰ سال
نرخ بیکاری نشان دهنده آسیبهای اجتماعی متفاوت است.
یکی از پیامدهای اصلی بیکاری بالای جمعیت، تمایل به بزهکاری است.
شکلهای مختلف بزهکاری از جمله زورگیری، کیفقاپی و انواع سرقتهای مسلحانه و غیرمسلحانه در کشور بیشتر شده است.
از دلایل بیکاری میتوان به فساد، عدم مهارتآموزی و عدم برابری بین واردات و صادرات اشاره کرد.
نرخ بیکاری کشور در سال ۱۳۹۹، ۹ درصد بوده است.
در سال ۱۳۹۷ و سال ۱۳۹۵ این نرخ بیشتر بوده که نشان دهنده افزایش جمعیت بیکاران بالای ۱۰ سال است.
این پدیده در کنار افزایش مشاغل کاذب، منجر به انواع آسیبهای اجتماعی میشود که نتیجه نهایی همه آنها گسترش فقر در ایران است.
نرخ متوسط هزینه خوراکی و دخانی یک خانوار شهری در کشور
هزینه اقلام خوراکی و دخانی برای یک خانوار بسیار مهم است.
با توجه به اینکه میزان درآمد خانوار ایرانی اغلب محدود است، باید برابری میان هزینه و درآمد وجود داشته باشد.
اما نابرابری بین این دو و افزایش تورم در چند سال اخیر، مستقیما بر روی وضعیت فقر اثر گذاشته است.
بر اساس اطلاعات نمودار بالا، نرخ متوسط هزینه خوراکی و دخانی از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ بیشتر شده است.
این نرخ ۱۷۱۱۳۱ ریال در این بازه زمانی چهار ساله افزایش پیدا کرده است.
افزایش بیشتر این نرخ با توجه به شکنندگی اقتصاد ایران در دوران پسا کرونا باعث گسترش تعداد خانوارهای فقیر در کشور میشود.
نرخ متوسط هزینه غیر خوراکی یک خانوار شهری در کشور
تمام هزینه های یک خانوار خوراکی نیستند.
مثلا پوشاک، اقلام فرهنگی، هزینههای درمان و … نیز در سبد هزینههای خانواده قرار میگیرند.
متأسفانه افزایش تورم، کاهش نرخ رشد اقتصادی و افزایش بیکاری بر روی این نرخ نیز اثر گذاشته است.
نرخ متوسط هزینه غیر خوراکی یک خانوار شهری در کشور از چهار سال پیش دائما صعودی بوده است.
این نرخ به بالاترین میزان خود در نیمه دوم دهه ۹۰ خورشیدی رسیده و عدد ۶۶۴۵۳۵ ریال را نشان میدهد.
این در حالی است که این نرخ در سال ۱۳۹۵ حدود ۳۱۵۰۰۰ ریال بوده است.
جمعبندی
در این مقاله اختصاصی از مجله آگاپه وضعیت فقر در ایران را از دریچه آمار و ارقام بررسی کردیم.
آمارهای مختلف از نرخ بیکاری گرفته تا ضریب جینی و شاخص فلاکت نشان میدهد که متأسفانه تعداد افراد و خانوارهای فقیر در یک دهه گذشته بیشتر شده است.
بحران فقر یک مسئله چند بعدی است، دلایل متفاوتی دارد و به شکلهای مختلفی خودش را نشان میدهد.
شما میتوانید با نیکوکاری هوشمندانه و کار خیر آگاهانه در آگاپه با این بحران مقابله کنید.
نظرات