مسئولیت اجتماعی چیست؟

مسئولیت اجتماعی یا CSR (corporate social responsibility) را می‌توان متر و معیار و چهارچوبی دانست که سازمان‌ها، نهادها و افراد بر مبنای آنها در رابطه با مسائل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، زیست‌محیطی و در کل تمامی جنبه‌های زیست انسانی واکنش نشان می‌دهد یا آغازگر فعالیت‌هایی است که درنهایت به سود جامعه است. هسته اصلی مسئولیت اجتماعی ایجاد تعادل بین اقتصاد و اکوسیستم است.

مفهوم مسئولیت اجتماعی در جامعه

مسئولیت اجتماعی یک چارچوب و محدوده اخلاقی است که در آن وظایف مختلفی که تمامی آن ها دارای منافع برای جامعه هستند، بر عهده فرد، سازمان و یا نهادی خاص گذاشته می شود. این مفهوم به صورت دقیق تر به معنای انجام وظایف فردی به وسیله تک تک افراد جامعه است که انجام این وظایف باعث می شود تا تعادل مناسبی بین اکوسیستم و اقتصاد جامعه برقرار شود. استفاده از لفظ وظیفه نشان می دهد که هر فرد در حالت عادی باید
به این وظایف واقف بوده و نقش خود را در حفظ این تعادل به صورت مشخص پذیرفته و ایفا کند.

البته در اکثر جوامع این مفهوم یک حوزه قانونی الزام آور نبوده و بیشتر در حوزه اخلاق مطرح می شود. در جوامع بیشتر توسعه یافته که در چارچوب اخلاق، وظایف فردی دارای اهمیت بیشتری است، مسئولیت اجتماعی مفهومی اجباری و البته پذیرفته شده توسط اکثر افراد جامعه دارد. اما در سایر جوامع که از نظر سطح فرهنگی دارای فقر هستند، چنین مسئولیت هایی معنای خاصی نداشته و کمتر کسی خود را ملزم به انجام و رعایت آن ها می داند.

در تعریف این مفهوم، همواره مقایسه ای میان توسعه اقتصادی از بعد مادی و همچنین آسایش و رفاه جامعه و سامان یافتگی محیط وجود دارد. اگرچه این موضوع در ده سال گذشته بارها و به دفعات با گزارشات مختلف به چالش کشیده شده است و سعی شده تا با غرض ورزی و یا بدون آگاهی کمرنگ شود. این تلاش ها هنگامی است که تعریف مسئولیت اجتماعی در ایجاد تعادل بین دو مفهوم ذکر شده قرار می گیرد. در واقع این تعادل است که برای برخی جوامع مشکل ساز شده و باعث می شود تا روند توسعه به دلیل حفظ منافع محیط زیست و یا گروه هایی کم درآمد از جامعه با مشکل ایجاد شود. جمله آشنای «برخی باید زیر چرخ های توسعه له شوند!» نمود بارزی از عدم توجه به این مسئولیت و تلاش برای بر هم زدن تعادل صرفا برای توسعه است که در کشور ما نیز زمانی مطرح شده است.

حوزه‌های مختلف

مسئولیت و تعهد اجتماعی در حوزه های گوناگون دارای تعاریف فراوانی بر اساس حوزه فعالیت است. مثلا در حوزه شرکت ها و یا بنگاه ها که این مسئولیت به اختصار به CSR شناخته می شود، بندهای مختلفی برای این منظور تعریف شده است که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. تعهد در قبال حفظ محیط زیست و اکو سیستم که خود برای مراکز صنعتی یک گزینه بسیار مهم به شمار می آید.
2. تعهد در قبال رعایت عدالت و شایسته سالاری در استخدام نیروهای مورد نیاز
3. تعهد در قبال برآورده کردن تمامی نیازهای ضروری کارمندان و خانواده های آن ها
4. تعهد در قبال ارائه محصولات کاملا سالم و بدون هیچگونه مضرات برای انسان
5. تعهد در قبال صرف درآمد ها در راه های غیر خلاف و غیر قانونی و در مسیر پیشرفت و توسعه
6. تعهد در قبال رفتار درست و انسانی با تمامی افراد مرتبط
7. تعهد در قبال رعایت حقوق مصرف کنندگان در صورت تولید کالا یا ارائه خدمت

موارد بالا قسمت عمده ای از تعهدات شرکت ها و بنگاه ها در خصوص مسئولیت اجتماعی آن ها می باشد. مشاهده می کنید که این مسئولیت در برگیرنده موارد و نکات گسترده و فراوانی است که به صورت کلی می توان گفت تاکید بر رفتار انسانی در تمامی زمینه ها دارد. در واحدهای تولیدی و صنعتی و به منظور رعایت تعهدها و مسئولیت های مذکور در این حوزه، واحدهایی به نام HSE وجود دارد که تمامی امور مربوط به ایمنی، سلامت و محیط زیست را کنترل می نماید.

در زمینه های دیگر می توان به مسئولیت اجتماعی حوزه شهروندی اشاره کرد. یعنی هر فرد به عنوان شهروند یک کشور یا در مقیاس محدود، شهروند یک شهر؛ باید نسبت به وقایع و اتفاقات و اقدامات مورد نیاز محیط زندگی خود بی تفاوت نبوده و احساس مسئولیت کند. برای مثال در حوزه فقر و بیکاری نکته بسیار مهم این است که جدای از سیستم های دولتی و اقداماتی که باید انجام دهند، شهروندها هم باید تا حد امکان و در چارچوب مسئولیت اجتماعی و اخلاقی خود به این موضوع کمک کنند. یکی از حوزه هایی که ایجاد تعادل بین توسعه اقتصادی و آسایش جامعه تا حدودی با یکدیگر تعارض دارد، دقیقا همین جا است. جایی که در برخی کشورها با درصد بیکاری بالاتر و فقر بیشتر، کارفرمایان با تقلید از الگوهای توسعه در کشورهای توسعه یافته سعی در تعدیل نیروی کار داشته و کارها را روباتیک و با سیستم های جدید و البته نیروی کار کمتر انجام می دهند.

نیکوکاری بهترین نمونه

در چنین شرایطی به نظر شما نقش مسئولیت اجتماعی چیست؟ اخلاق و تعهد شهروندی در چنین شرایطی حکم می کند که تا آنجا که برای شما مقدور است سیستم کاری خود را گسترش دهید و نیروهای بیشتری را از میان قشر ضعیف جامعه به کار بگیرید. البته این روند نیز می تواند با کمک سیستم های جدید و توسعه یافته آسان تر شود نه اینکه زمینه ساز حذف کامل نیروی کار انسانی فراهم آورده شود.

کمک به خیریه ها یکی از راه های انجام مسئولیت اجتماعی است که می تواند به صورت فردی یا سازمانی صورت بگیرد. در این شیوه، فرد یا سازمان مربوطه، از طریق خیریه ها و با کمک به اقشار آسیب پذیر مانند کودکان کار، زنان فاقد سرپرست، کودکان فاقد سرپرست موثر، ضمن انجام مسئولیت اجتماعی خویش از بروز و تشدید معضلات اجتماعی ناشی از فقر از قبیل اعتیاد، فحشا و بزهکاری پیشگیری نموده و به امنیت و سلامت جامعه کمک می کند؛ همان جامعه ای که خود نیز به آن تعلق دارد، در آن زندگی می کند و در آن به کار و فعالیت می پردازد.